Mộc bản Trường Lưu – Di sản tư liệu cổ về giáo dục tại Việt Nam

Mộc bản trường học Phúc Giang (còn gọi là Mộc bản Trường Lưu) là bộ ván khắc dùng để in sách "giáo khoa" phục vụ cho việc dạy và học, được hình thành trong quá trình hoạt động văn hóa của dòng họ Nguyễn Huy từ thế kỷ XVIII đến đầu thế kỷ XX tại trường học Phúc Giang, làng Trường Lưu, xã Lai Thạch, huyện Thiên Lộc, nay thuộc xã Trường Lộc, huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh.

Mộc bản trường học Phúc Giang là các tác phẩm có chọn lọc được các tác gia họ Nguyễn Huy biên soạn, viết chữ và tổ chức khắc in. Hình thức khắc tinh xảo, phong phú, chữ viết đẹp trên chất liệu gỗ, lưu giữ các bút tích, ấn triện, gia huy, dấu khẳng định bản quyền của 5 nhà giáo, nhà văn, nhà thơ trong một gia đình ba thế hệ của dòng họ Nguyễn Huy ở thế kỷ XVIII, chứa nhiều thông tin về: lịch sử; chính trị - xã hội, tư tưởng - văn hóa; bang giao, tiếp thu và phát triển đạo Khổng.

Toàn bộ Mộc bản trường học Phúc Giang được lưu giữ, bảo quản tại tư gia họ Nguyễn Huy - huyện Can Lộc, là khối mộc bản duy nhất, cổ nhất về giáo dục của một dòng họ còn lưu giữ được ở Việt Nam. Di sản bao gồm 383 bản, được khắc chữ Hán ngược để in 3 tập sách giáo khoa kinh điển (gồm 11 quyển) của Nho giáo và 1 quyển sách quy chế trường học: Tính lý toàn yếu đại toàn, Ngũ kinh toàn yếu đại toàn và Thư viên quy lệ.

Mộc bản trường học Phúc Giang là một khối mộc bản duy nhất, cổ nhất về giáo dục của một dòng họ còn lưu giữ được ở Việt Nam

Phần lớn các mộc bản khắc 2 mặt, một số ít khắc một mặt là tên sách, tờ đầu, lời tựa, tự, bạt, được trình bày chính giữa là tên sách, trang, tập, quyển.

Mộc bản trường học Phúc Giang thể hiện ảnh hưởng và tầm quan trọng của nền giáo dục đối với đất nước và đời sống xã hội nhất là việc đào tạo nhân tài nâng cao dân trí từ giữa thế kỷ XVIII đến đầu thế kỷ XX. Đây là cổ vật vô giá, là nguồn tư liệu quý duy nhất minh chứng cho một hình thức hoạt động văn hóa giáo dục của một dòng họ địa phương trong lịch sử. Mỗi mộc bản là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo không có bản sao thứ hai.

Có thể thấy rằng, trường học Phúc Giang lúc bấy giờ là một trung tâm giáo dục lớn của nước nhà, nơi đào tạo nhân tài, trường học hấp dẫn để các nho sinh khắp mọi miền tìm đến. Tiếng vang của trường học Phúc Giang chỉ sau Quốc Tử Giám ở Kinh thành Thăng Long và Kinh đô Huế. Vì thế, giá trị Mộc bản trường học Phúc Giang có sự lan tỏa không chỉ đối với trong nước mà còn cả trong khu vực...

Mộc bản trường học Phúc Giang được công nhận là Di sản Tư liệu ký ức thế giới tại Hội nghị toàn thể lần thứ 7 của Ủy ban Chương trình Ký ức thế giới khu vực châu Á - Thái Bình Dương (MOWCAP) tổ chức tại thành phố Huế từ ngày 18 đến 21/5/2016. Đây là một trong hai di sản của Việt Nam được công nhận cùng với 12 di sản của 8 nước khác.